Van 2009 tot 2012 richtte het Interreg project ‘BodemBreed’ zich op het verduurzamen van het landbouwkundig bodemgebruik door het versterken van kennis over en inzichten in de bodem als samenhangend geheel. In een eerste deel van het project werd alle kennis rond bodemkwaliteit in de landbouw gebundeld. Dit omvangrijke werk werd uitgevoerd door het Instituut voor Landbouw- en Visserijonderzoek en resulteerde in een literatuurstudie en een bodemmatrix.
Bodemkwaliteit en landbouw: een literatuurstudie
De literatuurstudie schetst een ruim beeld van de bodem en geeft inzicht in de impact van het landbouwkundig gebruik op de kwaliteit van de bodems en van grond- en oppervlaktewater. Dit gebeurt in drie grote delen, op basis van beschikbare, internationale kennis. In een eerste gedeelte worden bodemeigenschappen en –processen gedefinieerd en het belang ervan toegelicht. De link wordt gelegd tussen de bodem en de landbouwkundige geschiktheid op vlak van bewerkbaarheid, benutting van nutriënten en water, onkruid-, plaag- en ziektedruk en opbrengstzekerheid en -hoeveelheid. In deel twee wordt een set van regelmatig gebruikte indicatoren met bijhorende meetmethodes voor het evalueren van bodemkwaliteit voorgesteld en geëvalueerd. De nodige aandacht gaat hierbij naar het afbakenen van referentie- en streefwaarden. In het derde en meest omvangrijke deel van deze studie worden de relaties tussen bodemkwaliteit en het beheer van de bodem in kaart gebracht.
>> bekijk hier de resultaten van de literatuurstudie
Bodemmatrix: een groot overzichtSnel en eenvoudig inzicht krijgen in de invloed van een landbouwkundige maatregel met betrekking tot de bodemkwaliteit? Dat kan dankzij de bodemmatrix die in het kader van BodemBreed werd opgesteld. Deze matrix geeft op een gestructureerde wijze de te verwachten impact weer van bepaalde maatregelen op de bodem en landbouwkundige parameters. De matrix is gebaseerd op studies uit Nederland, Vlaanderen en andere regio's met vergelijkbare agro-ecologische condities.
De landbouwkundige maatregelen die in de matrix opgenomen zijn, worden opgedeeld volgens type bewerking (bijvoorbeeld NKG tot ploegdiepte en NKG oppervlakkig), volgens teeltrotatie (van monocultuur snijmaïs tot verschillende variaties in de teeltrotatie), en volgens keuze voor een bepaald type groenbedekker en keuze voor een bepaald bemestingsregime. In de matrix kun je aflezen wat het effect is van van deze landbouwkundige maatregelen op chemische, fysische en biologische bodemeigenschappen en –processen. De relaties kunnen wijzen op een positief (groen; +) of negatief (rood; -) effect. Een oranje cel verwijst naar een sterk variabel of neutraal (+/-) effect. De matrix bevat ook heel veel uitleg en links naar de desbetreffende paragraaf uit de literatuurstudie.
>> Download hier de bodemmatrix
Inzicht in de complexiteit
Zowel tussen teelttechnische maatregelen onderling als tussen maatregelen en de natuurlijke omgeving zijn er vaak complexe interacties. De effecten zoals aangegeven in de matrix zijn bijna nooit universeel geldig, maar afhankelijk van specifieke omstandigheden en de interactie met andere maatregelen. Soms kan eenzelfde effect als positief of negatief beschouwd worden, afhankelijk van de situatie of doelstelling. Een voorbeeld: een toename in vochtgehalte, zoals vaak het geval onder niet-kerende grondbewerking (NKG), kan goed zijn op het moment dat vocht nodig is om uitdroging van bodem en plant te voorkomen, maar kan ook negatief zijn als de bewerkbaarheid in het gedrang komt. Die diversiteit leidt tot een brede waaier aan mogelijke effecten. Bovendien kan een maatregel die zijn nut bewijst voor het ene probleem evengoed een andere problematiek vergroten. De aandacht gaat daarom uit naar een allesomvattende benadering: het herstellen, behouden en verbeteren van de bodemkwaliteit door optimalisatie van bodembeheer. Haalbaarheid en een eerlijk inkomen voor de landbouwer komen daarbij steeds op de eerste plaats.